หวั่นเขื่อนภูงอย กระทบอุบลฯ เร่งรวบรวมข้อมูล ร่วมมือเพื่อลดผลกระทบ

หลายหน่วยงานรัฐเอกชนชุมชน ระดมสมอง ชี้การสร้างเขื่อนภูงอยฝั่งลาว ส่อกระทบน้ำท่วมอุบลฯ ชุมชนพ้อเคราะห์ซ้ำกรรมซัด เขื่อนจีน เขื่อนปากมูลทำลายวิถียังไม่พอ ภูงอย บ้านกุ่ม เข้าคิว หวั่นชุมชนล่มสลาย

วันที่ 22 กุมภาพันธ์ 2567 เวลา 09.30-12.00 น. ห้องประชุมศรีเมืองใหม่ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ได้มีเวทีเสวนาหัวข้อ “เชื่อมความรู้สู่นโยบาย…การสร้างผลกระทบข้ามพรมแดนกรณีเขื่อนภูงอย” โดยมีวิทยากรประกอบด้วย ศ.ดร.ทวนทอง จุฑาเกตุ รองอธิการบดีฝ่ายวิจัยและนวัตกรรม มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี นายชุมลาภ เตชะเสน ผู้อำนวยการกองการต่างประเทศ สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ(สทนช.),นายบุญเลิศ แสงระวี ตัวแทนการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.),รศ.ดร.กนกวรรณ มะโนรมย์ ประธานศูนย์วิจัยสังคมอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขง มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี,ผศ.ดร.สุเชาว์ มีหนองหว้า เลขานุการศูนย์พัฒนาการเมืองภาคพลเมือง สถาบันพระปกเกล้า จังหวัดอุบลราชธานี ,ผศ.ดร.พงษ์ศักดิ์ สุทธินันท์ คณะวิศวกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ,Dr.Bruce Misingham Monach   University,Australia,นางสมปอง เวียงจันทร์ สมัชชาคนจน,นายบุญเลิศ แสงระวี ตัวแทนการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.),นายชัยรัตน์ พงศ์พีระ พลังงานจังหวัดอุบลราชธานี,นางสาวสดใส สร่างโศก เครือข่ายภาคประชาชนฯ ดำเนินรายการโดย นายกมล หอมกลิ่น มูลนิธิสื่อสร้างสุข

เปิดหัวขบวนด้วยนายชุมลาภ เตชะเสน ผอ.กองการต่างประเทศ สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ(สทนช.) กล่าวยืนยันการสร้างเขื่อนทุกแห่งหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่จะกระทบระบบนิเวศสิ่งแวดล้อม ประมงพื้นบ้าน ระบบเศรษฐกิจ สังคม ในกรณีเขื่อนภูงอยซึ่งอยู่ในพื้นที่เมืองปากเซ สปป.ลาวเป็นรอยต่อกับจ.อุบลราชธานีและชุมชนตลอดสายน้ำโขงย่อมได้รับผลกระทบอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ตนได้แต่ฝากความหวังไปที่คณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง รวบรวมข้อมูลถึงผลกระทบให้ครบทุกด้านโดยเฉพาะผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม วิถีชีวิตคนในพื้นที่ ยอมรับว่าไม่อาจไปยังยั้งโครงการได้เพราะเป็นการพัฒนาของประเทศลาวแต่ขอให้ทุกฝ่ายหาทางออกและสร้างความร่วมมือเพื่อลดผลกระทบข้างต้น

ผศ.ดร.พงษ์ศักดิ์ สุทธินันท์ คณะวิศวกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ระบุสิ่งที่ทำได้ดีที่สุดในตอนนี้คือการแสวงหาความจริงและสร้างชุดข้อมูลให้เป็นชุดเดียวกันทั้งภาครัฐและภาคประชาสังคมนอกจากฐานข้อมูลจากบุคคลในพื้นที่แล้วต้องอาศัยเทคโนโลยีเข้ามาเสริมใช้การสื่อส่ารในโลกโซเชียลให้เป็นประโยชน์มากที่สุดเพื่อจะเป็นหลักฐานทัดทานเชิงกายภาพวิศวกรรม แม้ที่ผ่านมาประเทศต้นน้ำแม่น้ำโขงมักจะอ้างว่าได้มีการบริหารจัดการน้ำอย่างดี ส่งประโยชน์กับประเทศปลายน้ำ เช่น ในยามน้ำหลากก็กักน้ำไว้ไม่ให้ท่วมปลายน้ำ เวลาแล้งก็ปล่อยน้ำเติมให้ แต่ในความเป็นจริงไม่เป็นตามที่กล่าวอ้าง คนในพื้นที่จึงต้องแสวงหาข้อเท็จริงเช่นรูปถ่ายระบุวันเวลาเพื่อไปหักล้างอย่างน้อยการบันทึกภาพและเหตุการณ์ก่อนการดำเนินการสร้างเขื่อนภูงอยก็จะยืนยันผลกระทบได้ระดับหนึ่งนอกเหนือจากงานวิจัยของนักวิชาการ รวมถึงต้องเร่งสร้างความเข้าใจระหว่างคนรุ่นเก่ากับรุ่นใหม่ให้เข้าถึงข้อมูลเดียวกัน

ในครั้งนี้ศ.ดร.ทวนทอง จุฑาเกตุ ได้ยกงานวิจัยระบบนิเวศทรัพยากรธรรมชาติในลุ่มน้ำโขง ลุ่มน้ำมูล และลำน้ำสาขามาเผยแพร่โดยเฉพาะวงจรชีวิตปลายืนยันว่าวงจรชีวิตปลาลุ่มน้ำโขงกับลุ่มน้ำมูลมีความผูกพันตลอดลำน้ำรวมถึงสาขาของแม่น้ำโขง ที่เป็นระบบห่วงโซ่ธรรมชาติ สอดคล้องกับฐานข้อมูลของนางสาวสดใส สร่างโศก ระบุหลังการสร้างเขื่อนปากมูลปลาในแม่น้ำมูลลดลง ส่วนปัญหาทางสังคมคนใช้แรงงานในเมืองใหญ่เมื่อถึงคราวกลับบ้านเกิดเพื่อจะทำมาหากินในพื้นถิ่นโดยอาศัยประมงพื้นบ้านเมื่อไม่มีปลาก็ไร้ความมั่นคงในอาชีพและการดำรงอยู่ ทั้งนี้เป็นผลพวงจากการสร้างเขื่อนนั่นเอง หากมีการสร้างเขื่อนภูงอยปัญหาใหญ่ของชาวบ้านก็จะเททับเข้ามาอีกอย่างแน่นอน ในขณะที่ดร.ทวนทอง เรียกร้องให้เขื่อนคืนธรรมชาติให้ปลาเปิดเขื่อนเป็นทางผ่านปลาเพื่อให้ปลาจากแม่น้ำโขงอพยพไปวางไข่ในลำน้ำมูลและลำน้ำสาขา

ในขณะที่นายบุญเลิศ แสงระวี ตัวแทนเขื่อนสิรินธร การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย(กฟผ.)ได้ยืนยันการเปิด-ปิดบานประตูระบายน้ำเขื่อนปากมูลเป็นไปตามมติของคณะกรรมการจัดการน้ำของจังหวัด พร้อมได้กล่าวถึงความสำคัญความมั่นคงด้านพลังงาน ระบุไทยยังมีความจำเป็นต้องซื้อไฟฟ้าจากลาวเพื่อความมั่นคงในระบบพร้อมแสดงความเห็นว่าหากมีการสร้างเขื่อนภูงอย จะกระทบกับแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติของไทย เช่น แก่งตะนะ สอดคล้องกับความเห็นของนายชัยรัตน์ พงศ์พีระ พลังงานจังหวัด เมื่อถูกถามถึงความจำเป็นว่าประเทศไทยยังต้องพึ่งพาพลังงานไฟฟ้าจากลาวเพื่อสร้างระบบไฟฟ้าสำรองแต่ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับนโยบายของคณะกรรมการที่กำกับดูแลซึ่งอยู่ในแผนสำรองไปถึงปี 2580 และเชื่อว่าอนาคตประเทศจะลดการใช้พลังงานจากโรงไฟฟ้าถ่านหินเพื่อลดปัญหาโลกร้อนแล้วหันไปใช้พลังงานสะอาดมากขึ้น เช่น แสงอาทิตย์ ลม แต่ก็เป็นพลังงานผันผวน พร้อมแนะแนวทางว่าสนับสนุนให้เอกชนหันมาผลิตไฟฟ้าใช้เองเพื่อลดการพึ่งพากระแสไฟจากเขื่อน

ด้านดร.สุเชาว์ มีหนองหว้า พูดถึงแม่น้ำโขงเป็นตัวเชื่อมวัฒนธรรมสองฝั่งโขงที่แนบแน่นของไทย-ลาว ทั้งสองประเทศใช้ประโยชน์จากแม่น้ำโขงมากมาย แต่ระบบการเมืองและแผนพัฒนาของแต่ละประเทศยังอ่อนไหวจึงอยากให้ทุกฝ่ายอยู่บนพื้นฐานข้อมูลที่เป็นจริงเพื่อหาทางออกร่วมกัน และในครั้งนี้ดร.สุเชาว์ ได้กล่าวถึงผลกระทบนำท่วมเมืองอุบลฯที่ได้รับผลพวงทั้งทางตรงและทางอ้อมของการสร้างเขื่อน ที่ผ่านมาสถาบันพระปกเกล้าร่วมกับหอการค้าเรียกร้องหาทางออกร่วมกับภาคประชาสังคมหนึ่งในนั้นคือรูปแบบสร้างถนนลอยฟ้าเชื่อมเมืองอุบลฯกับเมืองวารินฯตัดปัญหาการตัดขาด เพราะเชื่อว่าปัญหาน้ำท่วมไม่มีทีท่าจะจบลง พร้อมตำหนิว่าภาครัฐนิ่ง นักการเมืองไม่รับลูก และได้พูดเป็นนัยว่าเมืองปากเซซึ่งเป็นหน้าด่านเขื่อนภูงอย ตอนนี้ประเทศลาวเตรียมการสร้างเขื่อนกั้นน้ำเมืองปากเซเตรียมรับมือไว้แล้ว

ส่วนนางสมปอง เวียงจันทร์ ท้าวความหลังการต่อสู้กับกรณีเขื่อนปากมูล มากว่า 30 ปีแม้ปัจจุบันปัญหายังไม่จบ ยังจะต้องมารบกับเขื่อนภูงอยซ้ำสองหนักเข้าไปอีก พร้อมเรียกร้องใหรัฐบาลเร่งดำเนินการยับยั้งการก่อสร้างไม่งั้นพวกตนจะยกพวกไปเรียกร้องถึงทำเนียบรัฐบาลตามแนวทางสมัชชาคนจนอีก

ส่วนนางสาวสดใส สร่างโศก ได้เรียกร้องให้ทางการลาวเปิดเผยการทำEIAอย่างเป็นทางการเพราะที่ผ่านมาแง้มความจริงเพียง10% พร้อมระบุว่าตนจะเอาบทเรียนจากกรณีเขื่อนปากมูลมาต่อสู้คัดค้าน และเตรียมล่ารายชื่อ 5 หมื่นคนต้านเขื่อนภูงอยขนานไปกับการเคลื่อนไหวของสมัชชาคนจนด้วย

สำหรับ Dr.Bruce Misingham Monach   University,Australia ระบุว่าตนทำงานด้านสิ่งแวดล้อมในประเทศไทยมากว่า 27 ปีตั้งแต่ปัญหาเขื่อนปากมูล มาวันนี้ตนวิตกกังวลกับการสร้างเขื่อนภูงอย เกรงปัญหาสิ่งแวดล้อมและสังคมจะตามมา พร้อมเรียกร้องให้คนพื้นที่ตระหนักในการเรียกร้องรักษาสิทธิ์อันชอบธรรมผ่านสื่อและสร้างคนรุ่นใหม่มาทดแทนคนรุ่นใหม่

ตอนหนึ่งดร.กนกวรรณ ชี้แจงว่าฐานข้อมูลเชิงประจักษ์ของของแม่น้ำมูล ที่เชื่อมต่อระบบนิเวศลุ่มน้ำโขงทางวิชาการที่อยู่ในมือรัฐบาลยังไม่สมบูรณ์ ส่งผลให้การชดเชยกรณีเขื่อนปากมูลยังไม่จบ กระทบถึงความมั่นคงทางอาหาร การโยกย้ายถิ่นกลับภูมิลำเนา การใช้ทรัพยากรซึ่งเหล่านี้ภาครัฐมักมองข้าม ซึ่งจะเทียบเคียงกับกรณีหากเกิดเขื่อนภูงอยปัญหาเดิมจะวนกลับมาซ้ำเติมวิถีคนพื้นถิ่นไม่จบสิ้น

ทั้งนี้เสียงสะท้อนจากเวทีเสวนาครั้งนี้ต่างแสดงความวิตกกังวลถึงผลกระทบโดยตรงด้านสิ่งแวดล้อม ระบบนิเวศ วิถีชีวิตคนพื้นถิ่น โดยได้ยกกรณีเขื่อนปากมูลมาเป็นกรณีศึกษา ในขณะที่ภาคประชาสังคมได้แสดงจุดยืนในการการขับเคลื่อนต่อต้านภายใต้เงื่อนไขและข้อจำกัดความมั่นคงระหว่างประเทศ ส่วนนักวิชาการได้วิเคราะห์และตระหนักถึงภาวะทางการเมืองในการเข้าไปก้าวก่ายกิจการภายในระหว่างประเทศ สำหรับกิจกรรมภาคบ่ายคณะทำงานได้ลงพื้นที่บ้านห้วยหมากใต้ ต.โขงเจียม อ.โขงเจียม จ.อุบลฯเพื่อแลกเปลี่ยนประสบการณ์กับคนในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบจากการสร้างเขื่อน 

หลังการเสวนาในช่วงเช้า ช่วงบ่าย สื่อมวลชนและนักศึกษา ได้ลงพื้นที่บ้านห้วยหมากใต้ อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี โดยมีตัวแทนชุมชนจาก บ้านเวินบึก บ้านหัวเห่ว และบ้านห้วยหมากใต้ ซึ่งคาดว่าอาจจะได้รับผลกระทบจากการสร้างเขื่อนภูงอย เข้าร่วมพูดคุย

แม่ทัศนีย์ ชัยงาม ชาวบ้านห้วยหมากใต้ อ.โขงเจียม จ.อุบลราชธานี กล่าวว่าปัจจุบันชาวบ้านถูกกดดันหลายทาง เหมือน ลงน้ำถูกจระเข้กิน ขึ้นโคกถูกเสือกัด พื้นที่อยู่มายาวนาน จู่ ๆ ก็ถูกอุทยานหาว่าบุกรุก เมื่อเขื่อนจีนสร้าง การขึ้นลงของน้ำเปลี่ยนแปลงกระทันหัน จนคาดการณ์ไม่ได้ หลังสร้างเขื่อนปากมูล จับปลาได้น้อยลง วิถีธรรมชาติเปลี่ยนแปลงไป พอได้ยินว่าจะมีการสร้างเขื่อนภูงอยที่ สปป.ลาว และอาจส่งผลกระทบต่อชุมชนแถบนี้ ก็รู้สึกหวั่นกลัวมาก ไม่รู้ต่อจากนี้ไป จะมีชีวิตอยู่ต่อไปอย่างไร

ด้าน แม่วี บ้านหัวเห่ว เล่าถึงความทุกข์ยากหลังมีการสร้างเขื่อนปากมูล หาปลายากมาก ปลูกผัก ปลูกพืช ก็ยาก เพราะมีแต่หิน ต่างจากสมัยก่อน มีเกาะมีแก่ง ให้หาปูหาปลา หาอยู่หากิน เดี๋ยวนี้ต้องไปเช่าไร่ ปลูกมัน มีแต่ขาดทุนตลอด ปีนี้ 6 ไร่ได้เงินแค่ 2 พัน ไปต่อสู้ให้ธรรมชาติคืนมาจนติดคุก หากมีการสร้างเขื่อนภูงอยไม่รู้ว่าน้ำจะท่วมถึงไหน แค่ปากมูลก็ทำทุกข์ยากลำบากขนาดนี้ ภูงอยมาไม่รู้จะไปอยู่ไหน น่าจะท่วมหมด

แม่ใบ บ้านเวินบึก บอกว่าหากมีการสร้างเขื่อนภูงอย กลัวมาก บ้านนี้อาจประสบผลกระทบก่อนเพื่อน ที่นี่ทำงานจักสาน เป็นส่วนใหญ่ พ่อใหญ่ยานบ้านหัวเห่ว

อนึ่งโครงการก่อสร้างเขื่อนภูงอย ซึ่งรัฐบาลส.ป.ป.ล.ลาว หมายมั่นที่จะสร้างเป็นเขื่อนโรงไฟฟ้าพลังงานน้ำขนาดใหญ่กลางแม่น้ำโขงที่มีกำลังการผลิตกระแสไฟฟ้า 728 เมกะวัตต์ มูลค่าโครงการราว 2.4 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยมีบริษัทสัญชาติเกาหลีเป็นผู้ดำเนินการก่อสร้าง ตั้งอยู่ทางตอนเหนือเมืองปากเซ แขวงจำปาสัก มีแผนที่จะส่งกระแสไฟฟ้าขายให้ประเทศไทยเป็นหลัก ขณะนี้อยู่ระหว่างการพิจารณาของคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง หรือ MRC ซึ่งเป็นองค์กรความร่วมมือระหว่างรัฐบาลกัมพูชา ลาว เวียดนาม และไทย

ย่อยเฉพาะประเด็นมาให้เลือกฟัง

ชุมลาภ เตชะเสน ผู้อำนวยการกองการต่างประเทศ สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ 

สถานะโครงการฯการสร้างเขื่อนภูงอยตอนนี้ อยู่ในขั้นตอนไหน

ความเป็นมาโครงการ

ลักษณะโครงการและผลกระทบ

รายงานผลกระทบครอบคลุมเพียง สปป.ลาว ไม่มีประเทศไทย

การเก็บน้ำของโครงการเขื่อนภูงอย จะทำให้น้ำในแม่น้ำมูลสูงขึ้น

ข้อกังวลของประเทศไทย น้ำท่วมอุบลฯ , กระทบสิ่งแวดล้อม , กระทบการท่องเที่ยว , วิถีชีวิต

รัฐบาลไทยกำลังทำอะไร

หยุดยั้งการพัฒนาประเทศเพื่อนบ้านคงไม่ได้ แต่จะเจรจาร่วมมือเพื่อลดผลกระทบ

สทนช. ขอฝ่ายการศึกษาร่วมกันรวบรวมข้อมูลทุกด้านที่เข้มข้น ก่อนสร้างเขื่อน

พงษ์ศักดิ์ สุทธินนท์ คณะวิศวกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย 

ทุกฝ่ายควรยอมรับข้อเท็จจริงชุดเดียวกัน ที่พิสูจน์ได้ทางวิทยาศาสตร์ กับภูมิปัญญาท้องถิ่น

ลักษณะของเขื่อนภูงอย

สิ่งที่ต้องทำคือการเก็บข้อมูลให้มากที่สุดในช่วงก่อน ระหว่าง หลัง สร้างเขื่อนนี้

ทวนทอง จุฑาเกตุ รองอธิการบดีฝ่ายวิจัยและนวัตกรรม มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี  

นิเวศน์วิทยาแม่น้ำโขง 

เมื่อมีการสร้างเขื่อน ปลาจากแม่น้ำต่าง ๆ มีชีวิตอย่างไร

ปลาหัวจะปวด เมื่อเกิดเขื่อนภูงอย

บุญเลิศ แสงระวี ผู้ช่วยหัวหน้ากองโรงไฟฟ้าเขื่อนสิรินธร การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย 

ภารกิจการบริหารจัดการลำน้ำมูล

หากมีเขื่อนภูงอย กฟผ.หวั่น น้ำระบายลงโขงช้าลง แก่งตะนะจมหาย 

ชัยรัตน์ พงศ์พีระ พลังงานจังหวัดอุบลราชธานี

บทบาทกระทรวงพลังงาน

เขื่อนภูงอยผลิตไฟฟ้าขายให้ประเทศไทย 

ความกังวลของพลังงานจังหวัดฯกับเขื่อนภูงอย

สุเชาว์  มีหนองหว้า เลขานุการศูนย์พัฒนาการเมืองภาคพลเมือง สถาบันพระปกเกล้า จังหวัดอุบลราชธานี 

อุบลฯน้ำท่วมหนักหลายปี น้ำไหลช้า เกรงเขื่อนภูงอยมาจะระบายอย่างไร

แม่สมปอง เวียงจันทร์ สมัชชาคนจน 

กังวลภูงอยไม่ต่างกับเขื่อนปากมูล ธรรมชาติเปลี่ยนแปลง วิถีริมโขงสูญสลาย

สดใส สร่างโศก  เครือข่ายภาคประชาชนฯ  

เครือข่ายประชาชนจับตาน้ำท่วมอุบลฯ เขื่อนแม่น้ำโขง

เรียกร้องให้เปิดเผย EIA เขื่อนภูงอยของประเทศลาวที่ทำไว้แล้ว

บทเรียนจากเขื่อนปากมูล ความสูญเสียที่ผ่านมา ฟันธงไม่เอาเขื่อนภูงอย

น้ำที่ไหลผ่านเขื่อนภูงอย เป็นลักษณะเดียวกับเขื่อนปากมูลหรือไม่

เชิญชวนหยุดเขื่อนภูงอย ก่อนจะเกิดเวทีรับฟังความเห็น ซึ่งเป็นแค่ตรายาง

Dr. Bruce Missingham Monash University, Australia

งานวิจัยผลกระทบการสร้างเขื่อนปากมูล ทุกมิติเป็นภาษาไทย

Citizen Journalism

กนกวรรณ  มะโนรมย์ ประธานศูนย์วิจัยสังคมอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขง มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี 

ปฏิบัติการสร้างพลเมืองยุคใหม่ วัยใส หัวใจสีเขียว

เขื่อนภูงอยน่าวิตกกังวลอย่างมาก ข้อมูลผลกระทบฝั่งประเทศไทยยังไม่ปรากฎ

การวางแผนเชิงนโยบายของเขื่อนแม่น้ำโขง ละเลยการประเมินผลกระทบข้ามพรมแดนแม่น้ำสาขา

โครงการเขื่อนภูงอย มีแนวโน้มจะเพิ่มปัญหาเดิมที่มีอยู่แล้ว ยังแก้ไม่เสร็จ คือน้ำท่วมเมืองอุบลฯ ความมั่นคงทางอาหารและรายได้ของชาวบ้าน

อ่านข่าว : https://www.ubonconnect.com/2024/02/22/หวั่นเขื่อนภูงอย-กระทบอ/